Niedokrwistość u dziecka może wystąpić w każdym wieku. Zaburzenie charakteryzuje zmniejszone stężenie hemoglobiny lub zbyt mała liczba krwinek czerwonych. Objawy, które mu towarzyszą, znacznie wpływają na samopoczucie i jakość życia. Mogą też prowadzić do groźnych dla zdrowia powikłań. Anemia u dzieci najczęściej spowodowana jest przez niedobór żelaza. Dowiedz się, jak wygląda diagnostyka, leczenie i profilaktyka niedokrwistości u najmłodszych. Krwinki czerwone to składnik krwi, którego głównym zadaniem jest przenoszenie tlenu z płuc do wszystkich komórek organizmu. Jest to możliwe dzięki obecnej w nich hemoglobinie – białku posiadającemu zdolność do przyłączania cząsteczek tlenu w płucach i uwalnianiu go w tkankach. Aby proces ten przebiegał bez zakłóceń, konieczne jest utrzymanie obu parametrów na prawidłowym poziomie.

Czym jest niedokrwistość?

Niedokrwistość jest stanem, który charakteryzuje się spadkiem liczby erytrocytów lub stężenia hemoglobiny w porównaniu do przyjętej normy dla danego wieku lub płci. Powoduje to zakłócenie istotnych dla zdrowia procesów. Szczególnie niebezpieczna jest w przypadku dzieci, ponieważ może prowadzić do zaburzeń rozwoju – a zwłaszcza układu nerwowego [1]. Niedokrwistość nie jest oddzielną jednostką chorobową, ale następstwem innej patologii, która toczy się w organizmie. Poznanie przyczyny anemii jest istotne dla powodzenia leczenia [2]. Niedokrwistość u dzieci występuje dość często. Szacuje się, że w krajach europejskich odsetek występowania zaburzenia do 5. roku życia wynosi 26,5%, a do 15. roku życia 9,3% [1].

Jakie są przyczyny niedokrwistości u dzieci?

Istnieje kilka przyczyn anemii u dzieci. Zalicza się do nich:
  • zaburzenia w wytwarzaniu erytrocytów,
  • zwiększone niszczenie krwinek czerwonych,
  • utratę krwi.
Zaburzenia w wytwarzaniu erytrocytów mogą być spowodowane nieprawidłowościami w syntezie hemoglobiny. Dzieje się tak m.in. z powodu niedoboru żelaza lub wrodzonych defektów biosyntezy globiny (talasemia). Do innych przyczyn zalicza się:
  • zaburzenia syntezy DNA (z powodu niedoboru kwasu foliowego i witaminy B12),
  • zaburzenia syntezy hemu,
  • niedobór erytropoetyny powodujący zaburzenia proliferacji (namnażania się) i różnicowania komórek.
W przypadku anemii spowodowanej zwiększonym niszczeniem krwinek czerwonych za zaburzenia odpowiedzialne są wewnątrzkomórkowe lub zewnątrzkomórkowe czynniki prowadzące do niszczenia erytrocytów. Do pierwszej grupy zalicza się m.in. defekty błon komórkowych lub defekty enzymatyczne. Do drugiej – immunologiczne zaburzenia lub zakażenia (np. malaria) [2]. Zwiększona utrata krwi może być skutkiem:
  • urazu,
  • przebytego zabiegu chirurgicznego,
  • obfitych miesiączek,
  • krwawienia z przewodu pokarmowego lub układu moczowego.
Najczęstszą przyczyną anemii u dzieci jest niedobór żelaza. Według Światowej Organizacji Zdrowia zbyt mała ilość tego pierwiastka odpowiada nawet za 50% przypadków niedokrwistości [1].

Jakie są rodzaje niedokrwistości u dzieci?

Najczęściej niedokrwistość jest klasyfikowana ze względu na objętość czerwonej krwinki. Wyróżnia się [2]:
  • niedokrwistość mikrocytową,
  • niedokrwistość normocytową,
  • niedokrwistość makrocytową.
Niedokrwistość mikrocytowa oznacza zmniejszenie czerwonej krwinki na skutek spadku stężenia hemoglobiny lub nieprawidłowej budowy erytrocytu. Najczęściej jest skutkiem niedoboru żelaza lub talasemii [1]. W niedokrwistości normocytowej krwinki czerwone mają prawidłową objętość. Jest to charakterystyczne dla anemii spowodowanej zwiększoną utratą krwi [1]. Natomiast niedokrwistość makrocytowa charakteryzuje się zwiększoną objętością erytrocytu na skutek nieprawidłowości w DNA komórek, z których powstają krwinki czerwone. Taki stan obserwuje się najczęściej w anemii spowodowanej niedoborem witaminy B12 lub kwasu foliowego [1]. Ze względu na stężenie hemoglobiny wyróżnia się anemię:
  • łagodną,
  • umiarkowaną,
  • ciężką.
Powyższa klasyfikacja zależy od wieku. W przypadku maluchów do 5. roku życia łagodna anemia rozpoznawana jest przy stężeniu hemoglobiny 10–10,9 g/dl, a ciężka poniżej 7,0 g/dl. U dzieci starszych łagodna niedokrwistość to 11–11,9 g/dl (wyjątek stanowią dzieci do 11. roku życia, w przypadku których górna granica to 11,4 g/dl), a ciężka poniżej 8,0 g/dl [1].

Niedokrwistość z niedoboru żelaza

Niedokrwistość z niedoboru żelaza jest najczęstszym rodzajem niedokrwistości u dzieci. Jej przyczyny to [3]:
  • niedobór żelaza w diecie spowodowany głównie nieprawidłowo zbilansowanymi posiłkami,
  • niedostateczne wchłanianie żelaza z na skutek chorób przewodu pokarmowego (m.in. wrzodziejące zapalenie jelita, celiakia, zakażenie Helicobacter pylori),
  • zwiększone zapotrzebowanie na żelazo (np. w okresie dojrzewania, w okresie niemowlęcym),
  • zwiększona utrata krwi.
Niedoborom żelaza sprzyja zbyt wczesne wprowadzenie do diety dziecka mleka krowiego (przed 1. rokiem życia) [3].

Objawy anemii z niedoboru żelaza u dzieci

Objawy niedokrwistości z niedoboru żelaza są następujące:
  • osłabienie,
  • bladość skóry i śluzówek,
  • bóle i zawroty głowy,
  • łatwa męczliwość,
  • brak łaknienia,
  • nadmierna senność lub rozdrażnienie,
  • zwiększone pragnienie,
  • osłabienie kondycji włosów,
  • zaburzenia odporności,
  • bóle i zawroty głowy,
  • zaburzenia koncentracji,
  • zmiany na paznokciach,
  • pieczenie języka,
  • wygładzenie języka,
  • zmiany w kącikach ust (zajady).
Objawem anemii z niedoboru żelaza może być także spaczony apetyt (tzw. pica). Pojawia się chęć zjedzenia rzeczy, które są z reguły niejadalne (np. kreda, ziemia, lód). Nasilenie dolegliwości jest tym większe, im cięższa niedokrwistość. Bardzo często anemia z niedoboru żelaza rozwija się powoli, ale przyjmuje przewlekły charakter [1].

Diagnostyka anemii u dzieci

Występowanie u dziecka objawów wskazujących na anemię należy zawsze skonsultować z lekarzem. W diagnostyce stosuje się badania laboratoryjne. Podstawowym testem jest morfologia krwi. Istotne parametry to:
  • liczba czerwonych krwinek (RBC),
  • stężenie hemoglobiny (Hb),
  • objętość erytrocytu (MCV).
Dodatkowo lekarz zleca oznaczenie poziomu żelaza. Znaczenie ma także stężenie ferrytyny, które informuje o zapasie żelaza w organizmie. Zdarza się, że konieczne jest rozszerzenie diagnostyki w celu poznania przyczyny niedoboru żelaza. Szczegółowa diagnostyka zależy od podejrzewanej choroby.

Czy niedokrwistość u dzieci można wyleczyć?

Niedokrwistość z niedoboru żelaza u dziecka jest wyleczalna. Dla powodzenia terapii ważne jest ustalenie przyczyny anemii oraz ścisłe stosowanie się do zaleceń lekarza. Istotne znaczenie ma odpowiednie rozpoznanie i leczenie choroby podstawowej, która odpowiada za spadek poziomu żelaza. Konieczne jest także podjęcie działań profilaktycznych, które mają na celu zapewnienie odpowiedniej podaży i poprawienie przyswajalności tego pierwiastka [1].

Leczenie niedokrwistości u dzieci

Podstawą leczenia niedokrwistości u dzieci jest przyjmowanie preparatów żelaza w indywidualnie dopasowanej dawce. Zwykle leczniczo podaje się 4–6 mg żelaza na kg masy ciała podzielone na 2–3 dawki, ale nie więcej niż 100 mg na dobę u niemowląt i 200 mg u starszych dzieci [3]. Celem jest odbudowanie zapasów tego pierwiastka. Konieczne jest także zwiększenie podaży żelaza wraz z pokarmem. Preparaty żelaza podawane są doustnie. Zalecane jest przyjmowanie ich między posiłkami. W celu poprawienia przyswajalności żelaza należy spożywać je w towarzystwie produktów bogatych w witaminę C [3]. Skuteczność leczenia może zwiększyć jednoczesne podawanie witamin krwiotwórczych – witaminy B6 i kwasu foliowego [4].

Profilaktyka niedoboru żelaza u dzieci

Niedokrwistości z niedoboru żelaza u dzieci można zapobiegać. Konieczne jest wdrożenie działań profilaktycznych. Ich podstawą jest odpowiednio zbilansowana dieta. W niektórych przypadkach konieczne jest włączenie suplementacji żelaza.

Dieta zapobiegająca anemii u dzieci

Dieta jest głównym elementem profilaktyki niedokrwistości z niedoboru żelaza u dzieci. W jadłospisie powinny znaleźć się m.in.:
  • mięso (szczególnie wołowina, cielęcina, królik, kaczka),
  • podroby mięsne,
  • ryby (szczególnie makrela, dorsz, łosoś),
  • jaja,
  • orzechy,
  • produkty zbożowe (szczególnie żytnie),
  • warzywa (szczególnie buraki, boćwina, zielony groszek, bób, szpinak, szczaw),
  • owoce (szczególnie maliny, awokado, porzeczki).
Nasiona roślin strączkowych oraz produkty bogate w błonnik również zawierają sporą ilość żelaza. Jednak należy pamiętać, że ich nadmierne spożycie może zakłócać wchłanianie tego pierwiastka [5].

Suplementacja preparatów żelaza w profilaktyce anemii u dzieci

Profilaktyczna suplementacja preparatów żelaza jest wskazana w niektórych przypadkach i powinna być zawsze uzgodniona z lekarzem. Jest ona zalecana szczególnie dzieciom karmionym mlekiem matki od 3. do 12. miesiąca życia (w przypadku wcześniaków od 2-4. tygodnia życia). Dobowa dawka to 2 mg na kg masy ciała [4]. Suplementacja jest wskazana u dzieci [6]:
  • urodzonych przedwcześnie,
  • z niską masą urodzeniową,
  • z ciąż mnogich,
  • których matka miała niedokrwistość w czasie ciąży,
  • w okresie szybkiego wzrostu,
  • z obfitymi miesiączkami,
  • z nadwagą lub otyłością,
  • z osłabioną odpornością.

Profilaktyczne badania krwi

Światowa Organizacja Zdrowia oraz Amerykańska Akademia Pediatryczna podkreślają znaczenie przesiewowych badań morfologii krwi u dzieci. Zgodnie z ich zaleceniami testy należy wykonać około 1. roku życia lub w dowolnym momencie, jeżeli obecne są czynniki ryzyka niedoboru żelaza [3]. Nie ma wytycznych Polskiego Towarzystwa Pediatrycznego dotyczących przesiewowych badań krwi w kierunku anemii z niedoboru żelaza u dzieci. Lekarze najczęściej zlecają morfologię krwi około 6. miesiąca życia [1].

Powikłania niedokrwistości z niedoboru żelaza u dzieci

Długotrwała lub nieleczona niedokrwistość z niedoboru żelaza może mieć poważne konsekwencje zdrowotne. Do powikłań zalicza się m.in.:
  • zaburzenia wzrostu,
  • zaburzenia pokwitania,
  • zaburzenia kardiologiczne,
  • obniżona motoryka.
W przypadku anemii z niedoboru żelaza u dzieci w wieku szkolnym mogą pojawić się trudności w nauce spowodowane zaburzeniami koncentracji i uwagi. Przekłada się to na inne aspekty życia – w tym samoocenę i samopoczucie psychiczne. Źródła:
  1. M. Janczak, A. Janczak, Anemia z niedoboru żelaza u dzieci – o czym warto pamiętać, Nowa Pediatr 2019; 23(4), 123-128.
  2. I. Hus, A. Mastalerz-Migas, Algorytm różnicowania przyczyn niedokrwistości, Lekarz POZ, 1/2022, 12-17.
  3. A. Citko, Kiedy lekarz może zalecić stosowanie żelaza u dzieci, Gabinet Prywatny 2022'05 | Vol. 29 (285), 23-33.
  4. A. Pleskaczyńska, Zapobieganie niedoborowi żelaza i leczenie niedokrwistości z niedoboru żelaza u niemowląt i małych dzieci, Pediatria po Dyplomie 2017, https://podyplomie.pl/pediatria/29325,zapobieganie-niedoborowi-zelaza-i-leczenie-niedokrwistosci-z-niedoboru-zelaza-u-niemowlat-i-malych (dostęp 19.02.2024).
  5. K. Albrecht, M. Matysiak, Zalecenia dietetyczne w profilaktyce i leczeniu nierozrostowych chorób układu krwiotwórczego, Nowa Pediatria 2018; 22(3) 60-69.
  6. A. Pleskaczyńska, A. Dobrzańska, Profilaktyka niedoboru żelaza u dzieci – standard postępowania, Standardy Medyczne/Pediatria 2011, t. 8, 100–106.