Czym jest niedokrwistość?
Niedokrwistość jest stanem, który charakteryzuje się spadkiem liczby erytrocytów lub stężenia hemoglobiny w porównaniu do przyjętej normy dla danego wieku lub płci. Powoduje to zakłócenie istotnych dla zdrowia procesów. Szczególnie niebezpieczna jest w przypadku dzieci, ponieważ może prowadzić do zaburzeń rozwoju – a zwłaszcza układu nerwowego [1]. Niedokrwistość nie jest oddzielną jednostką chorobową, ale następstwem innej patologii, która toczy się w organizmie. Poznanie przyczyny anemii jest istotne dla powodzenia leczenia [2]. Niedokrwistość u dzieci występuje dość często. Szacuje się, że w krajach europejskich odsetek występowania zaburzenia do 5. roku życia wynosi 26,5%, a do 15. roku życia 9,3% [1].Jakie są przyczyny niedokrwistości u dzieci?
Istnieje kilka przyczyn anemii u dzieci. Zalicza się do nich:- zaburzenia w wytwarzaniu erytrocytów,
- zwiększone niszczenie krwinek czerwonych,
- utratę krwi.
- zaburzenia syntezy DNA (z powodu niedoboru kwasu foliowego i witaminy B12),
- zaburzenia syntezy hemu,
- niedobór erytropoetyny powodujący zaburzenia proliferacji (namnażania się) i różnicowania komórek.
- urazu,
- przebytego zabiegu chirurgicznego,
- obfitych miesiączek,
- krwawienia z przewodu pokarmowego lub układu moczowego.
Jakie są rodzaje niedokrwistości u dzieci?
Najczęściej niedokrwistość jest klasyfikowana ze względu na objętość czerwonej krwinki. Wyróżnia się [2]:- niedokrwistość mikrocytową,
- niedokrwistość normocytową,
- niedokrwistość makrocytową.
- łagodną,
- umiarkowaną,
- ciężką.
Niedokrwistość z niedoboru żelaza
Niedokrwistość z niedoboru żelaza jest najczęstszym rodzajem niedokrwistości u dzieci. Jej przyczyny to [3]:- niedobór żelaza w diecie spowodowany głównie nieprawidłowo zbilansowanymi posiłkami,
- niedostateczne wchłanianie żelaza z na skutek chorób przewodu pokarmowego (m.in. wrzodziejące zapalenie jelita, celiakia, zakażenie Helicobacter pylori),
- zwiększone zapotrzebowanie na żelazo (np. w okresie dojrzewania, w okresie niemowlęcym),
- zwiększona utrata krwi.
Objawy anemii z niedoboru żelaza u dzieci
Objawy niedokrwistości z niedoboru żelaza są następujące:- osłabienie,
- bladość skóry i śluzówek,
- bóle i zawroty głowy,
- łatwa męczliwość,
- brak łaknienia,
- nadmierna senność lub rozdrażnienie,
- zwiększone pragnienie,
- osłabienie kondycji włosów,
- zaburzenia odporności,
- bóle i zawroty głowy,
- zaburzenia koncentracji,
- zmiany na paznokciach,
- pieczenie języka,
- wygładzenie języka,
- zmiany w kącikach ust (zajady).
Diagnostyka anemii u dzieci
Występowanie u dziecka objawów wskazujących na anemię należy zawsze skonsultować z lekarzem. W diagnostyce stosuje się badania laboratoryjne. Podstawowym testem jest morfologia krwi. Istotne parametry to:- liczba czerwonych krwinek (RBC),
- stężenie hemoglobiny (Hb),
- objętość erytrocytu (MCV).
Czy niedokrwistość u dzieci można wyleczyć?
Niedokrwistość z niedoboru żelaza u dziecka jest wyleczalna. Dla powodzenia terapii ważne jest ustalenie przyczyny anemii oraz ścisłe stosowanie się do zaleceń lekarza. Istotne znaczenie ma odpowiednie rozpoznanie i leczenie choroby podstawowej, która odpowiada za spadek poziomu żelaza. Konieczne jest także podjęcie działań profilaktycznych, które mają na celu zapewnienie odpowiedniej podaży i poprawienie przyswajalności tego pierwiastka [1].Leczenie niedokrwistości u dzieci
Podstawą leczenia niedokrwistości u dzieci jest przyjmowanie preparatów żelaza w indywidualnie dopasowanej dawce. Zwykle leczniczo podaje się 4–6 mg żelaza na kg masy ciała podzielone na 2–3 dawki, ale nie więcej niż 100 mg na dobę u niemowląt i 200 mg u starszych dzieci [3]. Celem jest odbudowanie zapasów tego pierwiastka. Konieczne jest także zwiększenie podaży żelaza wraz z pokarmem. Preparaty żelaza podawane są doustnie. Zalecane jest przyjmowanie ich między posiłkami. W celu poprawienia przyswajalności żelaza należy spożywać je w towarzystwie produktów bogatych w witaminę C [3]. Skuteczność leczenia może zwiększyć jednoczesne podawanie witamin krwiotwórczych – witaminy B6 i kwasu foliowego [4].Profilaktyka niedoboru żelaza u dzieci
Niedokrwistości z niedoboru żelaza u dzieci można zapobiegać. Konieczne jest wdrożenie działań profilaktycznych. Ich podstawą jest odpowiednio zbilansowana dieta. W niektórych przypadkach konieczne jest włączenie suplementacji żelaza.Dieta zapobiegająca anemii u dzieci
Dieta jest głównym elementem profilaktyki niedokrwistości z niedoboru żelaza u dzieci. W jadłospisie powinny znaleźć się m.in.:- mięso (szczególnie wołowina, cielęcina, królik, kaczka),
- podroby mięsne,
- ryby (szczególnie makrela, dorsz, łosoś),
- jaja,
- orzechy,
- produkty zbożowe (szczególnie żytnie),
- warzywa (szczególnie buraki, boćwina, zielony groszek, bób, szpinak, szczaw),
- owoce (szczególnie maliny, awokado, porzeczki).
Suplementacja preparatów żelaza w profilaktyce anemii u dzieci
Profilaktyczna suplementacja preparatów żelaza jest wskazana w niektórych przypadkach i powinna być zawsze uzgodniona z lekarzem. Jest ona zalecana szczególnie dzieciom karmionym mlekiem matki od 3. do 12. miesiąca życia (w przypadku wcześniaków od 2-4. tygodnia życia). Dobowa dawka to 2 mg na kg masy ciała [4]. Suplementacja jest wskazana u dzieci [6]:- urodzonych przedwcześnie,
- z niską masą urodzeniową,
- z ciąż mnogich,
- których matka miała niedokrwistość w czasie ciąży,
- w okresie szybkiego wzrostu,
- z obfitymi miesiączkami,
- z nadwagą lub otyłością,
- z osłabioną odpornością.
Profilaktyczne badania krwi
Światowa Organizacja Zdrowia oraz Amerykańska Akademia Pediatryczna podkreślają znaczenie przesiewowych badań morfologii krwi u dzieci. Zgodnie z ich zaleceniami testy należy wykonać około 1. roku życia lub w dowolnym momencie, jeżeli obecne są czynniki ryzyka niedoboru żelaza [3]. Nie ma wytycznych Polskiego Towarzystwa Pediatrycznego dotyczących przesiewowych badań krwi w kierunku anemii z niedoboru żelaza u dzieci. Lekarze najczęściej zlecają morfologię krwi około 6. miesiąca życia [1].Powikłania niedokrwistości z niedoboru żelaza u dzieci
Długotrwała lub nieleczona niedokrwistość z niedoboru żelaza może mieć poważne konsekwencje zdrowotne. Do powikłań zalicza się m.in.:- zaburzenia wzrostu,
- zaburzenia pokwitania,
- zaburzenia kardiologiczne,
- obniżona motoryka.
- M. Janczak, A. Janczak, Anemia z niedoboru żelaza u dzieci – o czym warto pamiętać, Nowa Pediatr 2019; 23(4), 123-128.
- I. Hus, A. Mastalerz-Migas, Algorytm różnicowania przyczyn niedokrwistości, Lekarz POZ, 1/2022, 12-17.
- A. Citko, Kiedy lekarz może zalecić stosowanie żelaza u dzieci, Gabinet Prywatny 2022'05 | Vol. 29 (285), 23-33.
- A. Pleskaczyńska, Zapobieganie niedoborowi żelaza i leczenie niedokrwistości z niedoboru żelaza u niemowląt i małych dzieci, Pediatria po Dyplomie 2017, https://podyplomie.pl/pediatria/29325,zapobieganie-niedoborowi-zelaza-i-leczenie-niedokrwistosci-z-niedoboru-zelaza-u-niemowlat-i-malych (dostęp 19.02.2024).
- K. Albrecht, M. Matysiak, Zalecenia dietetyczne w profilaktyce i leczeniu nierozrostowych chorób układu krwiotwórczego, Nowa Pediatria 2018; 22(3) 60-69.
- A. Pleskaczyńska, A. Dobrzańska, Profilaktyka niedoboru żelaza u dzieci – standard postępowania, Standardy Medyczne/Pediatria 2011, t. 8, 100–106.