Coraz więcej dzieci, również niemowlaków, boryka się z tym problemem alergii pokarmowej. Czy wiesz, jakie są najczęściej uczulające produkty spożywcze? Jak objawia się alergia pokarmowa u dzieci?

Alergia pokarmowa u dzieci to coraz częściej diagnozowany problem. Pojawiają się wówczas nieprzyjemne dolegliwości ze strony przewodu pokarmowego, oddechowego czy krążenia — w skrajnych przypadkach nawet zagrażające zdrowiu czy życiu (dotyczy to przede wszystkim wstrząsu anafilaktycznego). Jeśli podejrzewasz alergię pokarmową u dziecka, skonsultuj się z lekarzem. Leczenie alergii pokarmowej (najczęściej jest to dieta eliminacyjna) jest ważne, gdyż bez tego może dojść do poważnych zaburzeń w prawidłowym rozwoju.

Alergia pokarmowa u dzieci — przyczyny

Zanim przedstawimy najczęściej uczulające produkty, warto wyjaśnić, czym jest alergia i jak do niej dochodzi. Alergia pokarmowa jest nieprawidłową reakcją układu immunologicznego na określony składnik diety. Po spożyciu pokarmu, który go zawiera, dochodzi do błędnej reakcji i natychmiastowej mobilizacji ze strony układu odpornościowego. Pojawiają się dolegliwości ze strony układu pokarmowego, ale nie tylko, gdyż objawy alergii pokarmowej mogą ujawniać się też ze strony układu oddechowego czy układu krążenia.

Warto przy tym podkreślić, że alergia i nietolerancja pokarmowa to dwie różne rzeczy. Nietolerancja spowodowana jest brakiem enzymów trawiących jakiś składnik pokarmu (np. nietolerancja laktozy). W tym przypadku nie dochodzi jednak do reakcji układu odpornościowego. Niemniej objawy nietolerancji pokarmowej bywają dość podobne do alergii.

Jakie przyczyny może mieć alergia pokarmowa?
  • Genetyka i dziedziczność: większe ryzyko wystąpienia alergii pokarmowej stwierdza się u dzieci, których rodzice lub rodzeństwo mają alergię pokarmową, astmę, egzemę czy katar sienny. Tłumaczy się to tym, że pewne geny mogą wpływać na sposób, w jaki układ immunologiczny reaguje na określone białko w pokarmach. 
  • Ekspozycja na alergeny: zgodnie z tzw. teorią higieniczną zbyt sterylne środowisko w dzieciństwie może zwiększać ryzyko alergii poprzez niewystarczającą ekspozycję na różnorodne antygeny. Ponadto obserwuje się, że alergia pokarmowa może być związana ze zbyt wczesnym lub późnym wprowadzeniem pewnych pokarmów do diety dziecka.
  • Niedojrzałość układu immunologicznego: alergia pokarmowa u niemowląt może być spowodowana tym, że ich układ immunologiczny nie jest jeszcze w pełni rozwinięty. W takiej sytuacji pojawia się nieprawidłowa reakcja układu immunologicznego na niektóre produkty.
Wśród innych czynników, które mogą być związane z alergią pokarmową wymienia się m.in. wysoki poziom zanieczyszczenia powietrza, infekcje wirusowe i bakteryjne, czynniki prenatalne, a także dysfunkcje bariery jelitowej.

Objawy alergii pokarmowej u dzieci: wysypka, biegunka, nudności

Alergia pokarmowa może wywołać objawy o różnym charakterze — od łagodnej wysypki i świądu, aż po ostry wstrząs anafilaktyczny, wymagający natychmiastowej interwencji lekarskiej. Tak skrajne przypadki są jednak rzadkie, a do nadwrażliwości na alergen dochodzi najczęściej dopiero po kilkukrotnym kontakcie.

W przypadku alergii pokarmowej objawy pojawiają się bezpośrednio po zjedzeniu określonego pokarmu. Charakterystyczne objawy alergii pokarmowej to m.in.:
  • wysypki alergiczne (często przekształca się w atopowe zapalenie skóry),
  • zaczerwienienie skóry,
  • zmiany skórne w postaci pokrzywki,
  • swędzenie skóry,
  • wymioty, nudności, biegunka,
  • kolkowy ból brzucha,
  • obrzęk jamy ustnej,
  • obrzęk naczynioruchowy,
  • zaburzenia oddychania.
W skrajnych przypadkach może wystąpić nawet utrata przytomności i zagrożenie dla życia dziecka — koniecznie wezwij wówczas Pogotowie Ratunkowe. W przypadku łagodniejszych objawów należy skonsultować się z lekarzem, który zleci wykonanie testów alergicznych (np. punktowe testy skórne). Warto też podkreślić, że choroby alergiczne przewodu pokarmowego mogą cechować się tzw. mechanizmem opóźnionym. Dotyczą one takich objawów jak np. zapalenie jelita grubego, zapalenie odbytnicy, eozynofilowe zapalenie przewodu pokarmowego, celiakia.

Najczęściej uczulające produkty spożywcze (główne alergeny pokarmowe)

  1. Jajka

Jajka są składnikiem wielu produktów żywieniowych zarówno dla najmłodszych dzieci, jak i dla tych starszych. Z tego względu bardzo trudno całkowicie wyeliminować je z diety. Białko jaja kurzego zawiera aż kilkadziesiąt substancji mogących wywoływać alergie m.in.: owoalbumina, owomukoid, owotransferyna i lizozym. Najczęstsze objawy alergii pokarmowej na jajka to m.in.: biegunka i bóle brzucha, nasilenie egzemy, problemy z oddychaniem i astmą.
  1. Mleko

Białka mleka krowiego często są powodem uczuleń bądź nietolerancji pokarmowych. Alergia na laktozę pojawia się już w wieku dziecięcym, ale może z czasem zaniknąć, gdy układ odpornościowy odpowiednio się rozwinie. Dlatego mleko krowie trzeba wprowadzać do diety dziecka stopniowo. Nie zawsze dobrym rozwiązaniem jest zastępowanie go mlekiem sojowym, owczym lub kozim, gdyż te również zawierają substancje potencjalnie alergizujące.

Występowanie alergii na białko mleka krowiego jest o tyle uciążliwe, że mleko, podobnie jak jajka, znajduje się w wielu produktach spożywczych. Silne reakcje alergiczne wymagają rozsądnej i przemyślanej zmiany diety. Mleko krowie i przetwory mleczne to dobre źródło dobrze przyswajalnego wapnia, należy więc zastąpić je innymi produktami bogatymi w ten pierwiastek, aby nie doszło do niedoborów pokarmowych.
  1. Orzechy

Są bardzo silnym alergenem, mogącym wywołać wstrząs anafilaktyczny. Jeśli dziecko uczulone jest np. na orzeszki ziemne, nawet niewielkie ilości mogą być niebezpieczne dla jego zdrowia. Z tego względu na wielu produktach widnieje ostrzeżenie o ich zawartości. Uczulenie na orzechy (ziemne, włoskie, nerkowce, migdały) może dawać objawy o różnym stopniu nasilenia, od swędzenia skóry, poprzez wysypkę, nawet po duszności, trudności w oddychaniu czy wstrząs.
  1. Zboża

Alergia pokarmowa na zboża, w tym konkretne odmiany zbóż, jest dość trudna do zdiagnozowania, gdyż są to składniki powszechnie występujące w produktach spożywczych. Uczulenie na zboża nie jest równoznaczne z nietolerancją glutenu, ale przestawienie się na produkty bezglutenowe może pomóc. Należy jednak pamiętać o tym, że gluten to mieszanina białek, niekoniecznie akurat tych, które wywołują alergię, np. w pszenicy znajduje się aż 20 różnych białek, potencjalnie mogących wywołać reakcję alergiczną. Niekiedy niestety trudno jest wyznaczyć uczulające pokarmy, które należałoby całkowicie wyeliminować.
  1. Owoce

Na liście uczulających produktów spożywczych muszą znaleźć się również owoce. Te, które najczęściej wywołują alergie to truskawki, pomarańcze, cytryny, mandarynki czy banany. Alergie na nie najczęściej objawiają się swędzeniem skóry i pokrzywką, rzadko natomiast prowadzą do ciężkich reakcji anafilaktycznych.

Jak leczyć alergię pokarmową?

Jeśli zauważysz, że u dziecka występuje nieprawidłowa reakcja organizmu w odpowiedzi na spożyty pokarm, np. zwracanie pokarmu, biegunki, reakcje skórne itd., nie zwlekaj z wizytą u lekarza. Tego typu dolegliwości, nawet łagodne, mogą być nie tylko uciążliwe dla dziecka, ale również niebezpieczne dla jego zdrowia. Rozpoznanie choroby początkowo zaczyna się na obserwacji objawów i wywiadzie lekarskim. W diagnostyce alergii pokarmowej stosuje się najczęściej bezpieczne i nie powodujące dyskomfortu testy skórne.

Należy przy tym dodać, że niekiedy dochodzi do tzw. reakcji krzyżowych. Dochodzi wówczas do sytuacji, w których dziecko wykazuje objawy nie tylko na podstawowy alergen pokarmowy, ale również na inne, które są do niego podobne budową. Przykładowo, u dziecka uczulonego na mleko krowie mogą pojawiać się objawy również po spożyciu mleka koziego.

W przypadku wystąpienia objawów alergii pokarmowej można podać dziecku leki przeciwhistaminowe. W dłuższej perspektywie najczęściej konieczne jest stosowanie diety eliminacyjnej. Obecnie dostępne są też metody eksperymentalne leczenia alergii pokarmowej u dzieci, chociaż nie każdy pacjent może być nimi objęty.

Alergia pokarmowa u niemowląt – dieta eliminacyjna

Dieta eliminacyjna stanowi element leczenia przyczynowego alergii pokarmowej. Polega na wyeliminowaniu z jadłospisu jednego (lub kilku w zależności od potrzeb) składnika pokarmowego. Tym samym przyczynia się do ustąpienia objawów związanych z alergią pokarmową (np. dolegliwości ze strony układu oddechowego).

Tego typu dietę dobiera się w zależności od rozwoju dziecka, objawów, zaawansowania procesu alergicznego, testów laboratoryjnych, próby eliminacji, oceny rodzaju szkodliwego pokarmu (lub jego składników), a także okresowej oceny skuteczności stosowania takiej metody leczenia.

Prawidłowo zbilansowana dieta eliminacyjna powinna zawierać wszystkie składniki niezbędne do prawidłowego wzrostu i rozwoju dziecka. W leczeniu alergii u niemowląt stosuje się odpowiednio zbilansowane diety mlekozastępcze, które zawierają hydrolizaty białek serwatkowych lub kazeiny, o znacznym stopniu hydrolizy, a także białko soi, preparaty zawierające jedynie mieszaninę wolnych aminokwasów lub homogenaty mięsne. 

Objawy alergii mogą być przez pewien czas łączone z innymi przyczynami. Jednak, jeśli bóle brzucha, zmiany skórne lub inne niepokojące objawy nie znikają warto skonsultować je z lekarzem. Konieczne może być wprowadzenie diety eliminacyjnej i/lub leczenia farmakologicznego.