Rozwój fizyczny i psychiczny dziecka jest trudnym tematem, bowiem każde dziecko i każdy dorosły jest inny. Maluchy, będące w tym samym wieku, różnią się od siebie stopniem rozwoju zarówno fizycznego, jak i umysłowego. Z tego wynikają rozbieżności w ocenie tzw. kalendarza rozwoju dziecka - nie każde dziecko zaczyna gaworzyć w 4. miesiącu życia, ząbkować w siódmym, powtarzać sylaby w dziesiątym, czy chodzić w 13. Możemy określić jedynie, czego należy spodziewać się u dziecka w poszczególnych miesiącach i latach życia dziecka. Znamy wskazówki, na co rodzice powinni zwrócić uwagę, a jeśli dziecko w danym wieku nie wykonuje jakieś czynności lub przeciwnie, robi coś wcześniej - warto zapytać pediatrę, czy jest to powód do zmartwienia, czy nie.
Kilka uwag o wzrastaniu dzieci
Wzrost dziecka kończącego pierwszy rok życia jest zwykle większy o 50 procent w stosunku do wzrostu urodzeniowego, a w 4. roku życia osiąga podwójną wartość wzrostu urodzeniowego (przeciętnie dziecko w wieku 3,5 lat ma 1metr wzrostu). Od 4-go roku życia do okresu pokwitania roczny przyrost wysokości ciała to 5 - 6cm. W okresie dojrzewania następuje tzw. skok pokwitaniowy i wówczas dziecko może urosnąć w ciągu roku nawet o kilkanaście centymetrów.
Nieco inaczej przebiega przyrost masy ciała dziecka. Przez kilka dni po urodzeniu dochodzi zwykle do ubytku masy ciała noworodka (o ok.10 proc.). Zwykle do 10 doby życia noworodek odzyskuje „masę urodzeniową” i przez trzy pierwsze miesiące przybywa na wadze o ok.700g/miesiąc. Niemowlę w piątym miesiącu życia podwaja wagę urodzeniową, a mając roczek - potraja. Dziecko w wieku 2 lat zwykle waży cztery razy więcej niż wtedy, gdy się rodziło. Od 3-go roku życia obserwuje się mniejsze przyrosty masy ciała dzieci, co często niepotrzebnie budzi niepokój rodziców, a szczególnie babć.
W każdej książeczce zdrowia dziecka znajdują się obecnie siatki centylowe, które służą do nanoszenia w okresie niemowlęcym (co miesiąc, a od 2-go roku życia najlepiej co pół roku) danych, określających masę i wysokość ciała dziecka. Warto je wypełniać!
Jeżeli znajdują się one między 3 a 97 centylem dziecko rozwija się prawidłowo. Oczywiście rozbieżności zarówno masy ciała jak i wzrostu u rówieśników „będących” na 3 i na 97 centylu są ogromne. Niepokoić powinniśmy się wówczas, gdy dziecko zmienia swój przedział centylowy w dość krótkim czasie (u niemowląt w ciągu 1-2 miesięcy, u dzieci powyżej 2-go roku życia w ciągu 3-6 miesięcy). Czasem wystarczy zmienić sposób odżywiania dziecka, które waży zbyt dużo lub zbyt mało, ale zdarza się, że należy przeprowadzić również i dodatkowe badania. Wypełnione wykresy masy i wysokości ciała bardzo ułatwiają ocenę rozwoju dziecka i dobrze jest, by rodzice tego pilnowali. Podobnie zamieszczona w książeczce zdrowia dziecka tabela służąca do oceny rozwoju ruchowego dziecka jest zdecydowanie zbyt rzadko wykorzystywana.
Wyjątek stanowią wcześniaki, czyli dzieci urodzone przed 38. tygodniem ciąży – dla nich opracowane są specjalne siatki centylowe i kalendarz rozwoju. Jest to szczególna grupa dzieci wymagających wielospecjalistycznej opieki medycznej.
Kalendarz rozwoju dziecka od pierwszego roku życia
12 MIESIĄC
- pewnie stoi i zaczyna samodzielnie chodzić (stawiać pierwsze kroki)
- mówi ze zrozumieniem – mama, baba, tata
- rozumie proste polecenia, jak „otwórz buzię”, czy „daj zabawkę”
- w czasie zabawy próbuje postawić jeden klocek na drugi, otwiera pudełko
- zaczyna zwracać na siebie uwagę najbliższych, chętnie bawi się i przytula
- pojawiają się pierwsze reakcje sprzeciwu (np. przy jedzeniu lub ubieraniu)
Od tego czasu należy wyrabiać nawyki żywieniowe, godziny posiłków oraz sposób ich podania.
15 MIESIĄC
- chodzi samodzielnie, rzadko się przewraca, popycha przed sobą wózek
- mówi ze zrozumieniem kilka słów, tworzy własne nazwy na różne przedmioty lub osoby
- coraz więcej rozumie – umie pokazywać oczy, uszy, buzię misia, czy lalki
- wykonuje polecenia typu – przynieś klocek, samochód itp.
- otwiera i zamyka pudełka, szuflady
- pije samodzielnie z kubeczka
W tym czasie dzieci często przycinają sobie palce i ranią wszędobylskie dłonie, trzeba przygotować w apteczce odpowiednie materiały i zabezpieczyć szuflady oraz narożniki stołów;
18 MIESIĄC
- pewnie chodzi i zaczyna biegać
- podtrzymywane wchodzi po schodach
- mówi ze zrozumieniem ok. 8 słów
- coraz więcej interesuje się otoczeniem (obserwuje pojazdy, ludzi), wszystko chce dotknąć, ściągnąć
- zaczynają się wybuchy złości
- rozpoczyna jedzenie łyżeczką
- zaczyna zgłaszać potrzeby fizjologiczne (nocnik)
Uwaga na oparzenia! Dzieci dostają już rączkami do kuchenki! Mają też szybkie ruchy a nie mają jeszcze wyobraźni, że szklanka postawiona na stole parzy! Wylana na dziecko szklanka gorącej herbaty czy filiżanka kawy może spowodować bardzo poważne oparzenie, którego skutki pozostaną już na całe życie.
21 MIESIĄC
- samodzielnie wchodzi po schodach trzymając się poręczy, a schodzi podtrzymywane krokiem dostawnym
- zwiększa się zasób słów do ok. 20, zaczyna łączyć dwa słowa
- zaczyna naśladować pewne czynności, jak zamiatanie, ścieranie itp.
- coraz sprawniej samodzielnie je łyżeczką
- może pojawić się agresja w stosunku do innych dzieci, np. przy próbie odbierania zabawek
Agresja nie jest powodem do ograniczania kontaktów z rówieśnikami – im częściej dziecko będzie przebywać w ich towarzystwie, tym łatwiej poradzi sobie ze zróżnicowanym zachowaniem innych dzieci. Agresywnemu dziecku należy poświęcić jednak więcej czasu i uwagi oraz stale przypominać o granicach jego reakcji przy zabawie z rówieśnikami.
2 LATA
- sprawnie chodzi i biega, schodzi po schodach krokiem dostawnym trzymając się poręczy
- zaczyna kopać piłkę
- chce być coraz bardziej samodzielne (np. samo się ubierać , rozbierać, jeść)
- coraz lepszy rozwój mowy (zna już około 200 słów)
- nazywa pokazywane przedmioty na obrazkach
- chętnie chce pomagać dorosłym, a w kontaktach z dziećmi pilnuje swojej własności (zabawek)
- zaczyna rysować kreski
Rodzice muszą nauczyć się cierpliwości i gotowości na straty. Dzieci będą rysować po ścianach, stole i krzesłach. Nie zniechęcajmy ich nigdy do rysowania biciem czy krzykiem! Stara, dobra kreda pomoże im „wyżyć się” na podwórku, lub na tablicy.
2, 5 ROKU
- zaczyna chodzić po schodach krokiem naprzemiennym
- mówi prostymi zdaniami
- rozpoznaje drogę do miejsc, w których często bywa, np. dom babci, żłobek, przychodnię
- zaczyna rozróżniać płeć
- ma coraz większą potrzebę samodzielności (wiele rzeczy chce robić samo)
- w zabawie lubi bawić się klockami
- rysuje kreski i okręgi
Im bardziej pozwolimy dziecku na samodzielność, tym lepiej. Granicą jest tutaj poważne narażenie zdrowia – z dala od dzieci trzymamy noże oraz inne niebezpieczne przedmioty
3 LATA
- potrafi rzucać piłkę
- samodzielnie zjada posiłek
- zgłasza wszystkie potrzeby fizjologiczne
- pojawiają się pierwsze objawy zazdrości, np. o rodzeństwo
- częściej bawi się samodzielnie, lecz zaczyna się już okres wspólnej zabawy
- jest coraz bardziej kreatywne w wynajdowaniu różnych zabaw (np. sklep, lekarz, policjant itp.)
- coraz chętniej rysuje
W tym okresie rozwoju wyobraźni dziecko potrzebuje nowych miejsc i bodźców. Zabierajmy je często na spacer, do muzeum, na basen, a najlepiej na wycieczki, podczas których dzieci będą opowiadać o wszystkim, co się dzieje wokółnas.
3,5 ROKU
- potrafi przeskoczyć nad małym przedmiotem
- coraz więcej mówi, używa zwrotów typu proszę i dziękuję
- zaczyna się okres popisywania
- rozpoczyna się okres wspólnej zabawy i dzielenie zabawkami
- coraz sprawnej samodzielnie je i ubiera się
- chętnie bawi się klockami, układankami, więcej rysuje
Dziecko w tym okresie uczy się od dorosłych naśladować ich słowa, gesty i zwyczaje. Mówmy do siebie jak najczęściej „proszę”, „dziękuję”. To samo będzie powtarzać dziecko już za chwilę!
4 LATA
- coraz sprawniej skacze z miejsca i z rozbiegu
- nasilony okres rozwoju mowy (potrzeba opowiadania i pytania – „a dlaczego?”
- zaczyna rozróżniać kolory
- coraz chętniej bawi się i przebywa z innymi dziećmi
- umie narysować koło i kwadrat
- buduje domek z klocków
- samodzielnie się ubiera (proste ubranka), zapina i rozpina guziki, próbuje wiązać buty
Czy wiesz już, dlaczego amerykanie mają najlepszą armię świata, dlaczego silnik buczy, a na księżyc jest tak daleko? Jeśli nie – pędź po encyklopedię! Musimy być przygotowani na dociekliwe pytania dzieci. Sprawdzajmy to sami lub wspólnie z dzieckiem! To dobry moment, by stać się autorytetem dla dziecka! Samo „nie wiem” nie ratuje przed dalszymi pytaniami i prowadzi do frustracji dziecka - a ta natychmiast zostanie objawiona zmiennością nastrojów.
5 LAT
- potrafi skakać na jednej nodze i wbiec po schodach do góry
- mówi pełnymi zdaniami, nazywa wiele przedmiotów, zwierzęta, owoce i warzywa, odróżnia kolory
- buduje z klocków różne budowle
- potrafi samodzielnie wydmuchać nosek
- coraz chętniej rysuje
Uważajmy na urazy! Dziecko już wiele potrafi i będzie chciało wypróbować jeszcze więcej umiejętności poznać nowe!
6 LAT
- potrafi zbiec ze schodów, rzucać i łapać piłkę
- mówi zdaniami złożonymi, opowiada o sobie i otoczeniu
- rozróżnia prawą i lewą stronę
- może pomagać w domu przy prostych pracach porządkowych (zamiatanie, układanie, rozpakowywanie itp.)
- coraz ładniej rysuje
Angażujmy dziecko w drobne prace domowe. Mimo, że jest małe może bez problemu przenieść talerz czy szklankę, schować zakupy do lodówki. Przy wyjazdach rodzinnych niech ma swój plecak i swoją część obowiązków. Będzie mu łatwiej odnaleźć się później w szkole.
Indywidualny rozwój dziecka
Musisz pamiętać, że każde niemowlę rozwija się we własnym tempie zarówno pod względem fizycznym, jak i psychicznym. Niektóre dzieci zaczynają raczkować szybciej, inne wolniej i tak naprawdę dotyczy to wszystkich umiejętności.
Zdrowe dziecko rozwija się etapowo. Najpierw najważniejsze są czynności ruchowe, takie jak raczkowanie, samodzielne siadanie, nauka chodzenia, a następnie samodzielny chód itp. Wraz z nimi kształtowane są tzw. ruchy precyzyjne — maluch uderza, sięga i przekłada przedmioty z jednej ręki do drugiej, jest w stanie je pewnie chwytać i utrzymywać. Pojawiają się też oznaki wskazujące na rozwój społeczny: uśmiech czy lęk (np. separacyjny lub przed obcymi). Istotny jest też rozwój mowy, który początkowo ogranicza się do reagowania na źródła dźwięku, gaworzenia, a dopiero po pewnym czasie pojawiają się pierwsze sylaby, proste słowa, w konsekwencji wyrażenia dwuwyrazowe.
Pierwszy skok rozwojowy następuje zwykle u dzieci pięciotygodniowych. Następny ma miejsce ok. 7.-9. tygodnia, a trzeci w okolicach 3. miesiąca życia. Wraz z rozwojem fizycznym następuje rozwój mózgu. Przez cały ten proces warto obserwować dziecko miesiąc po miesiącu, aby kontrolować, w jak szybkim tempie zdobywa ono kolejne kompetencje.
Jak zadbać o prawidłowy wzrost dziecka i jego rozwój?
Rodzice powinni pomóc dziecku w prawidłowym rozwoju poprzez zapewnienie mu bezpieczeństwa, prawidłowej diety, stymulację podczas wspólnych zabaw i aktywności wpływających na rozwój kompetencji ruchowych i umysłowych. Jeśli jego rozwój przebiega prawidłowo, nie ma powodu do obaw, chociaż zawsze wskazana jest orientacyjna ocena przez pediatrę podczas rutynowych wizyt.
Jak już zostało wspomniane, każde dziecko rozwija się we własnym tempie, dlatego jest to bardzo indywidualna kwestia. Jeżeli jednak pojawiają się niepokojące objawy zaburzeń, warto możliwie jak najwcześniej reagować. Takich sygnałów może być wiele i nie wszystkie są jednoznaczne. Zaliczamy do nich m.in.: zaburzenia mowy (dziecko mówi niezrozumiale, jąka się itd.) czy zaburzoną motorykę (ograniczona zdolność wykonywania precyzyjnych ruchów). Oczywiście to tylko przykłady, gdyż takich symptomów może być znacznie więcej i dotyczą one różnych obszarów umiejętności dziecka. Rodzic powinien reagować w przypadku ich stwierdzenia. W pierwszej kolejności warto skontaktować się z pediatrą, który zaleci — jeśli zaistnieje taka konieczność — dalsze działania.
