O witaminie D mówi się głównie w kontekście mocnych kości i profilaktyki osteoporozy. Jednak warto pamiętać, że jest to związek, który ma wpływ nie tylko na wchłanianie wapnia. Witamina D pełni znacznie więcej ważnych funkcji m.in. jest niezbędna do prawidłowej pracy układu odpornościowego i nerwowego. W związku z tym niedobór witaminy D przekłada się nie tylko na większe ryzyko złamań i osteoporozy. Po czym jeszcze poznać, że poziom witaminy D w organizmie jest nieodpowiedni? 

Jakie funkcje w organizmie człowieka pełni witamina D?

Zanim wyjaśnimy, jakie funkcje pełni witamina D i czym grozi jej niedobór warto tytułem wstępu wyjaśnić kilka kluczowych pojęć. 

Termin "witamina D" odnosi się zarówno do witaminy D3 (cholekalcyferolu), jak witaminy D2 (ergokalcyferolu). Pierwsza z wymienionych jest obecna w produktach pochodzenia zwierzęcego i większości suplementów diety. Może być dostarczana do organizmu z zewnątrz, ale jest też syntetyzowana w skórze przy udziale promieni słonecznych. Z kolei witamina D2 występuje w organizmach roślinnych i grzybach. Podobnie, jak cholekalcyferol nie jest aktywną formą, która może od razu zostać wykorzystana przez organizm. Najpierw musi przejść odpowiednie przemiany w wątrobie i nerkach.

Pierwszy etap przemian witaminy D zachodzi w wątrobie, gdzie powstaje 25-hydroksycholekalcyferol (inaczej kalcyfediol lub 25-hydroksywitamina D). Następnie związek ten trafia do nerek, gdzie jest przekształcany do kalcytriolu – aktywnej formy witaminy D, która pełni wiele ważnych funkcji w organizmie człowieka.

Gospodarka wapniowo-fosforanowa

Jaka jest rola witaminy D w organizmie? Często mówi się o tym, że jest ona niezbędna do utrzymania równowagi wapniowo-fosforanowej i tym samym pomaga zachować zdrowe kości. To fakt, jedną z głównych funkcji witaminy D3 jest udział w gospodarce wapniowo-fosforanowej poprzez: 
  • pobudzanie syntezy białka wiążącego wapń w jelicie cienkim,
  • zapobieganie utracie wapnia z moczem.
Witamina D pomaga zachować mocne kości również ze względu na to, że pobudza osteoblasty (specjalne komórki odpowiedzialne za wzrost, przebudowę kości i wzmacnianie ich struktury), a także reguluje wchłanianie fosforu.

Regulowanie odpowiedzi odpornościowej organizmu

Odpowiedni poziom witaminy D jest ważny również dla prawidłowego funkcjonowania układu odpornościowego. Witamina D wpływa głównie na limfocyty T. Zapobiega nadmiarowi limfocytów Th1, który wiąże się z nieprawidłową reakcją układu odpornościowego (dlatego odpowiedni poziom witaminy D w organizmie jest tak ważny w przypadku chorób autoimmunologicznych).

Wzmacnianie układu odpornościowego w walce z infekcjami 

Witamina D reguluje odpowiedź odpornościową organizmu, dzięki czemu znajduje zastosowanie w przypadku chorób autoimmunologicznych (do których należy m.in. reumatoidalne zapalenie stawów). Co więcej, ma korzystny wpływ na układ odpornościowy i wspomaga jego pracę w przypadku infekcji bakteryjnych oraz wirusowych. Wszystko dzięki temu, że pobudza produkcję antybakteryjnego białka i wpływa na redukcję stanu zapalnego – odpowiedni poziom witaminy D wiąże się z niższym stężeniem cytokin prozapalnych. 

Pozostałe funkcje witaminy D

Warto zwrócić uwagę na witaminę D nie tylko ze względu na to, że ma korzystny wpływ na kości czy funkcjonowanie układu immunologicznego. Jest to składnik, który pełni znacznie więcej ważnych funkcji.
  • Wpływa na podział, różnicowanie i apoptozę (czyli "zaprogramowaną śmierć") komórek.
  • Ma korzystny wpływ na układ sercowo-naczyniowy (m.in. poprzez regulowanie ciśnienia krwi).
  • Jest niezbędna do prawidłowej pracy trzustki. Odgrywa rolę w prawidłowym wydzielaniu insuliny i warunkuje wrażliwość tkanek na działanie tego hormonu (dlatego coraz częściej mówi się, że niedobór witaminy D może być powiązany z wyższym ryzykiem insulinooporności).
  • Jest potrzebna do syntezy białek mięśniowych i hormonów płciowych.
Patrząc na długą listę ważnych funkcji można domyślić się, że skutki niedoboru witaminy to nie tylko większe ryzyko złamań kości. Sprawdźmy do czego jeszcze prowadzi deficyt witaminy D i czym jest spowodowany?

Niedobór witaminy D w organizmie – czym może być spowodowany?

Synteza skórna witaminy D zachodzi pod wpływem działania promieni słonecznych. W związku z tym jedną z głównych przyczyn niedoboru witaminy D jest nieodpowiednia ekspozycja na słońce. W Polsce zaleca się suplementację witaminy D, ponieważ strefa klimatyczna uniemożliwia wytworzenie odpowiednich ilości witaminy D w skórze. Do tego dochodzi również fakt, że nawet w bardzo słoneczny dzień niezbędne jest zachowanie kilku warunków (m.in. odpowiedni czas ekspozycji na słońce, odsłonięcie wystarczająco dużej powierzchni ciała).

Przyczyną niedoboru witaminy D może być również źle zbilansowana dieta, która stanowi uzupełnienie syntezy skórnej. Dobrym źródłem tego składnika są m.in. tłuste ryby morskie, dlatego niski poziom witaminy D może wystąpić u wegetarian lub wegan, którzy eliminują je z jadłospisu.

Niedobór witaminy D może pojawić się również u osób, które dbają o właściwą zawartość witaminy D w diecie, ale nie jest ona prawidłowo wchłaniana. Taki problem pojawia się m.in. w przypadku choroby Leśniowskiego-Crohna, celiakii i mukowiscydozie.

Na niedobór witaminy D3 narażone są również osoby z chorobami wątroby i nerek. Zaburzenia funkcjonowania tych narządów uniemożliwiają prawidłowy metabolizm witaminy i przekształcenie jej w aktywną formę. 

Objawy niedoboru witaminy D

Jakie są objawy niedoboru witaminy D w organizmie? Do niepokojących sygnałów należą m.in.:
  • przewlekłe zmęczenie,
  • osłabienie mięśni, 
  • bóle mięśni,
  • skurcze mięśni,
  • nadmierne pocenie,
  • dolegliwości ze strony przewodu pokarmowego (wymioty, nudności, bóle brzucha),
  • utrata apetytu,
  • świąd skóry,
  • oddawanie nadmiernych ilości moczu,
  • wzmożone pragnienie,
  • nadmierne wypadanie włosów,
  • wahania nastroju,
  • problemy ze snem,
  • trudności w utrzymaniu równowagi,
  • zaburzenia widzenia.
Niektóre z objawów niedoboru witaminy D są mało charakterystyczne i mogą mieć różne przyczyny. W związku z tym pojawia się pytanie, jak rozpoznać, że są one spowodowane deficytem witaminy D3?

Jak sprawdzić, czy niepokojące objawy są spowodowane niedoborem witaminy D?

Poważny niedobór witaminy D, który nie zostanie wykryty i leczony w porę może prowadzić do poważnych konsekwencji. Zwiększa ryzyko zaburzeń struktury kości, osłabienia mięśni i osteoporozy, a tym samym poważnych złamań, które skutkują długim unieruchomieniem.

Żeby do tego nie dopuścić warto przyjrzeć się bliżej niepokojącym sygnałom wysyłanym przez organizm i sprawdzić, czy ich przyczyną nie jest niedobór witaminy D3. W tym celu należy wykonać badanie krwi.

Diagnostyka w kierunku niedoboru witaminy D polega na pobraniu próbki krwi w celu oceny poziomu całkowitej 25-hydroksy witaminy D - witaminy 25(OH)D. Badanie to nie wymaga szczególnego przygotowania. Nie trzeba być na czczo, ale warto pamiętać o odpowiednim nawodnieniu.

Optymalny poziom witaminy D wynosi 30-50 ng/ml. Wynik 20-30 ng/ml uważa się za suboptymalny (czyli niewystarczający), za to przy 10-20 ng/ml stwierdza się niedobór witaminy D. Przy czym należy podkreślić, że wyniki badania powinny być interpretowane przez lekarza. Specjalista nie tylko ocenia wyniki badań, ale i pomaga dobrać odpowiednią dawkę suplementu diety. Nie należy robić tego na własną rękę, ponieważ zarówno niedobór, jak i nadmiar witaminy D jest szkodliwy. 

Leczenie niedoboru witaminy D

Jak wygląda postępowanie po tym, jak okazało się, że niepokojące objawy są związane z niskim poziomem witaminy D w organizmie?

Suplementacja witaminy D

Dorośli w wieku 19-65 lat oraz seniorzy (w wieku 65-75 lat) powinni suplementować 1000-2000 IU (czyli 25–50 µg) witaminy D dziennie. Z kolei osoby powyżej 75. roku życia powinny przyjmować większe ilości – 2000–4000 IU (czyli 50–100 µg) witaminy D dziennie. Różnica ta wynika ze zmniejszonej zdolności syntezy witaminy D w skórze, zaburzeń wchłaniania i zmienionego metabolizmu witaminy D u osób w podeszłym wieku. 

W przypadku niedoboru witaminy D lekarz decyduje o zwiększeniu dawki pod kontrolą poziomu całkowitej 25-hydroksy witaminy D. Nie należy robić tego na własną rękę, ponieważ nadmiar witaminy D może prowadzić do bólów głowy, utraty apetytu, mdłości, a także zapalenia skóry

Odpowiednio zbilansowana dieta

Oprócz suplementacji warto zadbać o to, aby w jadłospisie pojawiły się produkty bogate w witaminę D. Jej dobrym źródłem są tłuste ryby morskie (np. łosoś, makrela, sardynki), które warto jeść przynajmniej 2 razy w tygodniu.

Większy problem może pojawić się w przypadku diety wegetariańskiej lub wegańskiej. Wegetarianie, którzy eliminują ryby z diety powinny szukać witaminy D np. w jajkach i produktach mlecznych. Z kolei weganie mogą sięgać po produkty roślinne wzbogacone w witaminę D.

Niedobór witaminy D wiąże się nie tylko z większym ryzykiem osteoporozy, ale i innych chorób. W związku z tym warto zwracać uwagę na objawy, które mogą świadczyć o niedoborze witaminy D, aby zareagować w porę. 
  1. Grafka, Agnieszka, et al. "Rola witaminy D w organizmie." Diagnostyka Laboratoryjna 55.1 (2019): 55-60.
  2. Kuciński, Jakub, et al. "Aktualne zalecenia w Polsce dotyczące suplementacji witaminy D." Medycyna Ogólna i Nauki o Zdrowiu (2023).
  3. Mirhosseini, Naghmeh, et al. "Vitamin D supplementation, glycemic control, and insulin resistance in prediabetics: a meta-analysis." Journal of the Endocrine Society 2.7 (2018): 687-709.
  4. Murdaca, Giuseppe, et al. "Emerging role of vitamin D in autoimmune diseases: An update on evidence and therapeutic implications." Autoimmunity reviews 18.9 (2019): 102350.
  5. Van Ballegooijen, Adriana J., et al. "The synergistic interplay between vitamins D and K for bone and cardiovascular health: a narrative review." International journal of endocrinology 2017 (2017).
  6. https://sklep.alablaboratoria.pl/lp/witamina-d/interpretacja/