„Moje maleństwo to taki słodki aniołeczek” – każdy rodzic chciałby, aby tak pozostało. Niestety nie zawsze jest idealnie, a wychowywanie dziecka to trudna sprawa i nie na wszystko mamy wpływ. Dziecko nie będzie ciągle grzeczne; czasami wstępuje w nie mały „diabełek”, ale – przeważnie – jest to zachowanie normalne. Jednak jeżeli złość zamienia się w agresję, wtedy trzeba zastanowić się nad jej przyczynami. Kiedy negatywne zachowania u podopiecznego stanowią problem?

Jeszcze złość czy już agresja?

Zdarza nam się zdenerwować, zakląć czy nawet zniszczyć jakiś przedmiot w przypływie gniewu, ale w normalnej sytuacji nie kierujemy tej agresji przeciwko drugiemu człowiekowi. Dzieci nie potrafią jeszcze radzić sobie z negatywnymi emocjami. Pierwsze negatywne zachowania u maluchów obserwowane są w wieku około 2 lat, gdy dzieci są już świadome swojego „ja”, własnych potrzeb, tego, co im się podoba, a co nie, i wyrażają to na różny sposób. Negatywne zachowania przybierają na sile w wieku przedszkolnym, gdy dzieci mają kontakt z rówieśnikami. W tym okresie dochodzą nowe emocje: stres, frustracja, strach, niezadowolenie. Zachowania, które powinny wzbudzić niepokój u rodziców i opiekunów to:
  • bicie innych i wywoływanie bójek,
  • reagowanie złością, płaczem i krzykiem na uwagi i odmowy,
  • używanie wulgaryzmów,
  • chęć niszczenia przedmiotów,
  • kłótnie i groźby,
  • przezywanie i obmawianie innych dzieci,
  • autoagresja, czyli negatywne zachowania skierowane przeciwko sobie.
Obserwując agresywne zachowania, należy podjąć kroki w celu ich ukrócenia. Wychowywanie polega na znalezieniu kompromisu pomiędzy postawą uległą a łobuzerską.

Różne przyczyny agresji u dziecka

Gdy złość przeradza się w agresję, warto poszukać przyczyn takiego stanu rzeczy, a jeżeli nie możesz sobie z tym poradzić, polecamy wizytę u dziecięcego psychologa, który pomoże zlokalizować źródło problemu. Do najczęstszych przyczyn agresji u dziecka należą:
  • Oziębłość uczuciowa w rodzinie i brak ciepła. Gdy maluch czuje się niekochany, traci poczucie bezpieczeństwa, a to może skłaniać go do agresji. O roli uczuć i dotyku w rozwoju dziecka pisaliśmy więcej na blogu Sanostolu.
  • Domowe konflikty rozwiązywane za pomocą kłótni, krzyków i bójek. Jeżeli dziecko widzi nieprawidłowe wzorce zachowań, będzie je przejmowało. Agresja w domu, słowna, fizyczna lub uczuciowa, przekłada się na agresywne zachowania dziecka poza domem i może być trudna do wyeliminowania, gdyż podopieczny czerpie na co dzień negatywne wzorce.
  • Niskie poczucie własnej wartości. Gdy dziecko jest niedowartościowane, wymaga się od niego zbyt dużo, nie jest w stanie sprostać zadaniom, może to w nim wywoływać zachowania agresywne i autoagresywne.
  • Poczucie zagrożenia. Jeżeli dziecko jest czymś przestraszone w domu, w przedszkolu, w szkole, źle czuje się wśród rówieśników i musi ciągle „walczyć”, będzie to powodem impulsywnych zachowań. W takich sytuacjach nie można zostawiać dziecka samemu sobie, lecz koniecznie trzeba zidentyfikować źródło problemu i podjąć kroki zapobiegawcze. Przemoc rodzi przemoc, bicie dziecka czy „klapsy” są niedopuszczalną metodą wychowawczą, która będzie tylko pogłębiała problem.
  • Nowe sytuacje. Do stresujących sytuacji mogą należeć: nowa szkoła, rozwód rodziców, śmierć kogoś w rodzinie itd.
  • Choroby. Czasami źródłem agresji u dziecka są czynniki niezależne ani od rodziny, ani od środowiska. Jeżeli dziecko jest bezpodstawnie agresywne i ciężko nad nim zapanować, być może w grę wchodzi zespół aspergera lub autyzm – choroby, które w lekkich postaciach mogą być trudne do wykrycia, ale rzutują na zachowanie małego człowieka.

Jak reagować?

Złość i agresja zazwyczaj nie biorą się same z siebie, dlatego najważniejsze jest poznanie przyczyny negatywnego zachowania. Nikt nie jest z natury dobry lub zły; zachowanie jest zawsze wypadową wielu czynników rodzinnych i środowiskowych. Jeżeli nie potrafisz na własną rękę dojść do tego, dlaczego dziecko zachowuje się tak, a nie inaczej, nie bój się skorzystać z pomocy profesjonalistów. Podstawą w rozwiązywaniu konfliktów jest rozmowa oraz zainteresowanie. Jeżeli rodzic myśli, że problemy dziecka nie mają znaczenia, to niestety jest w ogromnym błędzie, a gniew często bywa odpowiedzią na brak zainteresowania i próbą zwrócenia na siebie uwagi. Nigdy nie należy reagować agresją na agresję, a zamiast karania lepiej postawić na inne sposoby rozwiązywania konfliktów i naukę radzenia sobie z agresją: wspólne spędzanie czasu, aktywność fizyczna, kontrola oddechu itd. Naucz dziecko rozpoznawać własne emocje i je ujarzmiać. Odreagowywanie stresu poprzez uprawianie sportu lub inne aktywności, to doskonały sposób na to, by nauczyć dziecko, że negatywnych emocji nie należy w sobie tłumić, ale też nie wolno ich wyładowywać na innych ludziach. Problemu agresji u dziecka pozbędziesz się, jeżeli stres i złość znajdą inne ujście.

Czy karanie agresji przynosi oczekiwane rezultaty?

Zachowania agresywne zawsze są szkodliwe, nie tylko dla otoczenia, ale przede wszystkim dla samego dziecka. W związku z tym pojawia się pytanie: czy agresję można zahamować i jak to zrobić? Jak już zostało wspomniane powyżej, zdecydowanie nie należy odpowiadać na agresję agresją. Do najczęściej wskazywanych sposobów radzenia sobie z agresją wskazywane jest stosowanie kar. Czy jednak karanie agresji rzeczywiście przynosi oczekiwane rezultaty? Otóż wszystko zależy od tego, jaką formę ma kara. Jeśli karanie przybiera formę przemocy (a tak niestety dość często jest), nie osiągnie się zamierzonego celu, a wręcz przeciwnie — reakcja dorosłego stanie się wzorem zachowania dla dziecka i stworzy warunki sprzyjające procesowi modelowania. Kara musi wywołać skutki, które uważa się za pożądane. Będzie skuteczna wyłącznie w określonych warunkach. Nie może przy tym wywoływać strachu u dziecka, ani też zaburzać relacji dziecko-rodzic lub dziecko-opiekun.

Jak przeciwdziałać agresji u dzieci?

Odczuwanie gniewu, złości to zjawiska całkowicie normalne. Gdy jednak te emocje przeradzają się w agresję, warto wdrożyć stosowne działania profilaktyczne. Przede wszystkim wskazana jest konsultacja u psychologa. Osoba z odpowiednimi kompetencjami zapewni wsparcie nie tylko dziecku, ale i rodzicom, którzy często nie wiedzą, jak postępować z niepożądanymi zachowaniami. Istotne jest przy tym kształcenie młodego człowieka w zakresie konstruktywnego wyrażania negatywnych emocji. W ramach przeciwdziałania reakcjom agresywnym u dzieci podejmuje się rozmaite działania ukierunkowane na eliminację uczucia gniewu, takich jak np. ćwiczenia kompetencji komunikacyjnych, wzmacnianie umiejętności prowadzenia negocjacji, pokojowego rozwiązywania konfliktów itp.