Witamina PP, witamina B3, niacyna — to trzy określenia, które odnoszą się do tego samego związku, czyli kwasu nikotynowego i jego amidu. Jest ważny m.in. dla prawidłowego funkcjonowania mózgu, układu nerwowego, syntezy hormonów.

Witamina PP (B3, niacyna) powszechnie występuje w wielu pokarmach pochodzenia roślinnego i zwierzęcego. Dlatego stosując zbilansowaną dietę, ryzyko niedoborów tego związku jest niewielkie. Jakie są właściwości niacyny i jaką funkcję pełni w organizmie dziecka?

Co o witaminie B3 należy wiedzieć?

Witamina ta, w rzeczywistości jest wspólnym określeniem dwóch związków o podobnych właściwościach: kwasu nikotynowego i nikotynamidu. Występuje też pod nazwą witamina PP, ponieważ dawniej uznawano ją za czynnik przeciwpelagryczny[1].Może być dostarczana z pokarmem oraz syntetyzowana w ludzkim organizmie z tryptofanu z udziałem witamin: B1, B2 i B6. W ten sposób zsyntetyzowana wit. B3 pokrywa tylko połowę dziennego zapotrzebowania.

Wraz z koenzymami NAD i NADP, będącymi pochodnymi witaminy B3, bierze udział w przemianie węglowodanów, białek, tłuszczów, a także w produkcji czerwonych krwinek i syntezie hormonów steroidowych (estrogeny, progesteron, testosteron, hydrokortyzol) oraz: hormonów tarczycy – tyroksyny, i trzustki – insuliny.

Właściwości witaminy B3:

- uczestniczy w syntezie neuroprzekaźników i jest niezbędna do prawidłowego funkcjonowania układu nerwowego, i mózgu[2],

- działa antydepresyjnie,

- przyspiesza gojenie ran,

- przeciwdziała pelagrze (chorobie skóry, wywołanej niedoborem wit. PP),

- pomaga w procesach detoksykacji organizmu,

- bierze udział w procesach syntezy hormonów płciowych, kortyzolu, tyroksyny i insuliny[3],

- korzystnie wpływa na wygląd skóry, włosów i paznokci,

- reguluje pracę układu pokarmowego, w tym wątroby i trzustki,

- obniża poziom cholesterolu i trójglicerydów.

W jakich pokarmach występuje witamina B3?

Witamina B3 występuje powszechnie w żywności spożywanej na co dzień. W roślinach znajduje się głównie kwas nikotynowy, najczęściej w formie nieprzyswajalnej przez ludzi. Biodostępność niacyny z produktów roślinnych zwiększa się pod wpływem procesu hydrolizy, ale i tak poziom jej wykorzystania przez organizm wynosi mniej niż 25%[4]. Do wegańskich źródeł niacyny zaliczamy przede wszystkim orzechy ziemne, ziemniaki i produkty zbożowe pełnoziarniste[5].

Chociaż witamina B3 jest odporna na wysokie temperatury, to jednak wykazuje też dużą rozpuszczalność w wodzie. Z tego też powodu podczas gotowania warzyw z dużym udziałem wody może dochodzić do utraty niacyny nawet do 50%. Warto więc zwracać uwagę na sposób przygotowywania codziennych potraw. W przypadku niektórych warzyw np. brokułów lepszą metodą obróbki termicznej będzie gotowanie na parze[6].

Dlatego też za najwartościowsze źródło witamin z grupy B, w tym witaminy PP, uznaje się mięso oraz produkty odzwierzęce, w tym przede wszystkim mięso kurczaka i indyka, wątroba, ryby (makrela, łosoś), a także różnego rodzaju przetwory mięsne[7].

Zawartość niacyny w wybranych produktach mięsnych (100 g):

  • cielęcina (6,00–6,50 mg),
  • wieprzowina (3,06–7,24 mg),
  • wołowina (3,55–6,69 mg),
  • indyk (3,26–9,27 mg),
  • kurczak (2,78–12,44 mg),
  • łosoś (7,50 mg),
  • makrela wędzona (ok. 8,00 mg)[8].

Aby zapewnić dziecku optymalną ilość witaminy B3 każdego dnia, warto podawać mu produkty bogate w białko, w tym przede wszystkim mleko, sery i jaja[9].

Bardzo ważne jest, aby w codziennej diecie dziecka znajdowały się nie tylko produkty mięsne, ale przede wszystkim nabiał. Praktycznie wszystkie witaminy z grupy B, które są niezbędne w organizmie człowieka, znajdują się w mleku krowim. Co w sytuacji, gdy dziecko z różnych powodów nie może spożywać produktów mięsnych i nabiału? Wówczas konieczne może być zapewnienie mu suplementów diety, dzięki którym zrekompensowany zostanie ewentualny niedobór witaminy B3.

Suplementy diety zawierające witaminę B3

Suplementy diety, w których składzie występuje witamina PP, zalecane są dzieciom, które nie są w stanie dostarczać organizmowi odpowiedniej dawki tego niezbędnego dla zdrowia składnika. Obecnie kwas nikotynowy i nikotynamid dodawane są do niektórych produktów spożywczych[10]. Witamina B3 stanowi też istotny składnik wielu preparatów witaminowych dla dzieci i młodzieży. Jeśli więc istnieje ryzyko ewentualnych niedoborów, warto porozmawiać z lekarzem na temat odpowiednio dobranej suplementacji.

Co ciekawe, witamina B3 jest stosowana także w kosmetykach, w tym kremach przeciwtrądzikowych (nikotynamid)[11].

Kiedy stosować suplementację witaminą B3 u dzieci?

Jak już zostało wspomniane powyżej, witamina B3 występuje powszechnie w żywności, więc przy urozmaiconej, odpowiednio zbilansowanej diecie ryzyko niedoboru jest niewielkie. Ewentualne deficyty w dłuższej perspektywie mogą powodować przede wszystkim zwolnienie metabolizmu, zmiany skórne (zaczerwienienie, świąd), a także obniżenie nastroju. Najczęściej jednak przy stwierdzeniu niedoborów niacyny ujawniają się też pewne braki innych ważnych dla zdrowia składników odżywczych, dlatego też w ramach profilaktyki najbardziej uzasadnione jest stosowanie odpowiednio skomponowanych preparatów witaminowych. Jest to najlepszy sposób na uzupełnienie wszystkich niezbędnych dla dzieci witamin i minerałów, w tym m.in. witamin z grupy B, witaminy D, witaminy E, witaminy C oraz wapnia.

Zapotrzebowanie na wit. B3 u dzieci

Oto zalecane dzienne spożycie (RDA) witaminy B3 według Instytutu Żywności i Żywienia:

Dzieci:

  • od 1. do 3. roku życia - 6 mg
  • od 4. do 6. roku życia - 8 mg
  • od 7. do 9. roku życia - 12 mg

Chłopcy:

  • od 10. do 12. roku życia - 12 mg
  • od 13. do 18. roku życia - 16 mg

Dziewczęta:

  • od 10. do 12. roku życia - 12 mg
  • od 13. do 18. roku życia - 14 mg

Ze względu na powszechność występowania tego związku, niedobory wit. B3 są rzadko spotykane i najczęściej wiążą się z błędami żywieniowymi (zwłaszcza u małych dzieci) lub nietolerancjami pokarmowymi. Do niedoborów mogą prowadzić także niektóre choroby (np. choroba Hartnupów) i stosowane leki np. izoniazyd, który jest analogiem strukturalnym niacyny i upośledza jej wchłanianie.

Niedobory witaminy B3 u dzieci - objawy

Co się stanie, jeśli z jakichś powodów dojdzie do awitaminozy, czyli długotrwałego niedoboru witamin? Brak niacyny wywołuje pelagrę, chorobę powszechną na początku XX wieku, ale występującą również dzisiaj, choć w znacznie mniejszej skali. Pelagra charakteryzuje się wysypką skórną, zaburzeniami ze strony układu pokarmowego, niedokrwistością, a także dolegliwościami związanymi z układem nerwowym: depresją, apatią, bólami głowy, zmęczeniem i pogorszeniem, a nawet utratą pamięci.

Innymi objawami niedoboru PP są: ogólne osłabienie i bezsenność; biegunki, wymioty, choroby skóry, w tym: egzemy, trądzik, owrzodzenie warg, nadwrażliwość na światło słoneczne; bóle głowy, objawy alergiczne, zwiększenie poziomu cukru we krwi, problemy z oddychaniem, skurcze oskrzeli; a także: parestezje, skurcze mięśni kończyn i problemy z chodzeniem.

Nadmiar równie groźny co niedobór

Witamina B3 charakteryzuje się niską toksycznością, a jej nadwyżka jest usuwana z moczem. Jednak duże przedawkowania, do których dochodzi najczęściej na skutek niewłaściwej suplementacji tej witaminy, mogą być niebezpieczne. Niewielkie przedawkowanie może powodować bóle głowy, zaczerwienienie skóry, szumy uszne i nadmierną potliwość. Dawki powyżej 3 g są toksyczne i mogą uszkodzić wątrobę powodując żółtaczkę.

Ponieważ witamina B3 pełni bardzo wiele funkcji w organizmie i bierze udział w syntetyzowaniu hormonów, nie może jej zabraknąć. Jest ona bardzo ważna dla prawidłowego funkcjonowania mózgu i obwodowego układu nerwowego, bierze udział w syntezie hormonów płciowych, kortyzolu, tyroksyny i insuliny, wpływa na wygląd skóry, włosów i paznokci. Oczywiście lista “zasług” niacyny dla organizmu dziecka jest znacznie dłuższa. Dbając o zróżnicowaną dietę, bogatą w owoce, warzywa, przetwory mleczne oraz produkty mięsne, zapewnisz dziecku prawidłowy rozwój. A jeśli chcesz mieć pewność, że pociecha otrzymuje odpowiednią ilość witamin i minerałów, warto zadbać o dodatkową suplementację np. suplementami wielowitaminowymi Sanostol.

Źródło:

1. Przygoda B. i in., Witaminy, [w:] Normy żywienia dla populacji Polski i ich zastosowanie, pod. red. M. Jarosza i in., Narodowy Instytut Zdrowia Publicznego – Państwowy Zakład Higieny, 2020, s. 205.
2. Przygoda, B., Niacyna (witamina PP), https://www.mp.pl/pacjent/dieta/zasady/63281,niacyna-witamina-pp, [dostęp: 20.07.2021]
3. Cyt., Przygoda B., Niacyna (witamina PP)...
4. Cyt. Przygoda B. i inn., Witaminy…, s. 206.
5. Tamże, s. 206.
6. Tamże, s. 206.
7. Tamże, s. 206.
8. Cyt. Przygoda B., Niacyna (witamina PP)...
9. Cyt. Przygoda B. i inn., Witaminy…,s. 206.
10. Tamże, s. 206.
11. Barnasz N., Dobosz A., Witaminy w pigułce. Witamina B3, https://www.jagiellonskiecentruminnowacji.pl/wp-content/uploads/2019/01/witamina_b3.pdf, [dostęp: 20.07.2021]